Niewiele tematów wywołuje tak wiele sporów, dyskusji i różnych opinii, pozostawia tyle odczuć emocjonalnych i estetycznych, jak muzyka. Towarzyszyła ona człowiekowi od zarania dziejów pod różnymi postaciami. Była wykonywana zgodnie z tradycjami i wierzeniami plemion, społeczeństw i narodów, a jej styl i charakter dziś są dla nas cennym żródłem informacji dotyczących ich kultury i obyczajowości. Muzyka jest niewątpliwie nieodłączną częścią każdej istniejącej kultury, a manifestując się w różnorodnych formach stała się także jednym z potężnych środków masowego przekazu.
Estradzie rosyjskiej poświęciłem temat swojej pracy magisterskiej, a konkretnie jej rozwojowi w ZSRR i Rosji począwszy od 1917 roku. Jest to bowiem część kultury, która jest mi bardzo bliska – muzyka popularna, która rozwija się i funkcjonuje w fascynującym mnie kraju – Rosji. Za ramy czasowe obrałem daty 1917-2007 rok. Rok 1917 to data, która w wielu podręcznikach i innych źródłach uznawana jest za początek nowej ery nie tylko w politycznej historii Rosji, ale także w historii muzyki tego kraju. Przez 90. lat wydarzyło się naprawdę wiele. Nie sposób ogarnąć wszystkich zjawisk, tendencji, opisać zepoły i wokalistów, dlatego też ograniczyłem się do scharakteryzowania najważniejszych aspektów, które wywarły największy wpływ na obecny stan i jakość muzyki popularnej w Rosji.
Mój pierwszy kontakt z muzyką rosyjską miał miejsce w 1999 roku, pierwszy wykonawca, z jakim miałem kontakt to chór im. Aleksandrowa. Od tamtej pory staram się śledzić rynek współczesnej muzyki rosyjskiej, obserwować tendencje i trendy poprzez słuchanie utworów oraz czytanie informacji w prasie i Internecie.
Wiek XXI charakteryzuje się pewnego rodzaju „brakiem granic”, jeżeli chodzi o dostępność informacji, także muzyki. Mamy do czynienia ze swoistego rodzaju „global village”, czyli postrzeganiem świata jako „globalnej wioski”. Rzeczywiście, przy obecnym rozwoju techniki człowiek może błyskawicznie komunikować z całym światem, w ciągu kilku sekund mieć dostęp do informacji, której źródło znajduje się na jego drugim końcu. W tym, co składa się na kulturę, człowiek z rozwiniętego kraju może dziś przebierać niczym w dobrach piętrzących się na półkach wielkiego sklepu. Taki masowy przepływ informacji i dostęp do wszystkiego powoduje jednak powstanie swojego rodzaju homogenicznego tworu, z którego cięzko czasem wyodrębnić to, co może być rzeczywiście wartościowe i w prawdziwy sposób reprezentować kulturę danego narodu. Staje się ona polem osobistej ekspresji jej ,,konsumenta”, a nie konserwatywną ,,uprawą” tradycyjnych wzorów, jak chce tego jej łacińska nazwa.
Jak można scharakteryzować muzykę popularną, rozrywkową? Autor książki „Blues Punk Disco” o terminie „muzyka popularna” w interesujących mnie ramach czasowych pisze: „W latach dwudziestych naszego stulecia zaczął on funkcjonować jako określenie muzyki salonowej, tanecznej, a nawet marszowej, a więc odnoszony do tych gatunków muzycznych, których głównym odbiorcą była masowa, nieelitarna publiczność. Tak naprawdę jednak, niezależnie od czasu powstania samej nazwy, pop music ma za sobą znacznie dłuższą historię – tak długą, jak muzyka w ogóle. Jej dzieje pokazują bowiem, że zawsze obok form bardziej subtelnych artystycznie, przeznaczonych dla różnych społecznych elit, istniały łatwiejsze, prostsze, nastawione na najmniej wyrobionego odbiorcę. Wymienić tu można niektóre gatunki muzyki kościelnej i religijnej, utwory taneczne, pieśni dworskie, wojskowe i wiele innych, a także całą twórczość ludową”. (Dionizy Piątkowski, Blues, punk, disco, Poznań 1994 r., s. 129).
Powyższa definicja mówi o tym, że muzyka popularna to muzyka nieelitarna, ogólnodostępna, niewymagająca od odbiorcy szczególnej koncentracji. Pop obecny jest w każdym kraju, jest zjawiskiem kulturowym. Obecnie charakteryzuje się między innymi bardzo dobrze rozwiniętym systemem reklamy i dystrybucji. Wszystko, co dzieje się na scenie, co łączy w sobie wiele stylów i jest ogólnodostępne, można określić terminem „estrada”. Według leksykonu „Estrada Rossiji”, termin ten oznacza: „wielorodzajową sztukę sceniczną; łączy w sobie muzykę, taniec, śpiew, występy z lalkami, (…), akrobatykę i inne cyrkowe i oryginalne wystąpienia. Jest zorientowana zazwyczaj na odbiór masowy.”. Nie zwracając uwagi na różnorodność stylów, estrada charakteryzuje się przede wszystkim krótką formą, czyli krótkim występem jednego lub kilku artystów. Duże znaczenie ma posiadanie przez artystę wyrazistej osobowości, odpowiedniego image’u, a także umiejętności nawiązywania podczas występu kontaktu z publiczością.
Tak zwane „legkie zhanry” (określenie istniejące do czasów rewolucji), swoimi korzeniami sięgają do folkloru. Były to przede wszystkim divertimenty, wieczory muzyczne w salonach arystokratycznych, wieczorki literackie, koncerty w klubach, itd. W połowie XIX wieku społeczność miejska oczekiwała rozszerzenia asortymentu rozrywki. Jako odpowiedź na takie zapotrzebowanie pojawiły się koncerty na otwartym powietrzu, koncerty w kawiarniach, kabarety. Tego typu przedsięwzięcia miały miejsce w Petersburgu, który był miastem najbliższym Zachodowi i z dużą swobodą wprowadzał zachodnie trendy, zapraszając gości z zagranicy. Dzięki temu nowemu tchnieniu, pojawiało się wielu rdzennych artystów, tworzących na gruncie rosyjskim podobne koncerty i programy w kraju. Szybko pojawiały się teatry miniatur, które stały się sceną przede wszystkim kabaretową.
Na początku XX wieku, do rewolucji, termin „estrada” obejmuje także twórczość aktorów, pisarzy, poetów, następuje upaństwowienie wszystkich gatunków estradowych. Następnie przez całe dziesięciolecia podstawową formą funkcjonowania estrady były koncerty składające się z występów wielu różnych artystów, prowadzone przez konferansjerów. Koncerty odbywały się w klubach, kawiarniach, pubach, kinach, teatrach, a także w parkach i na stadionach. Występowali tam nie tylko artyści estradowi, ale także artyści opery, baletu, teatrów dramatycznych zarówno ze specjalnie przygotowanymi utworami, jak i z fragmentami całych spektakli. Czytając sztuki klasyczne mistrzowie słowa docierali do szerokiej masy ludzi.
Z biegiem czasu estrada zmieniała swoją formę i charakter. Do końca lat 60. zwiększyła się ilość wykonawców solowych, powstawały teatry estrady, teatry jednego aktora. Najbardziej popularnym gatunkiem estradowym stała się pieśń. Zmieniła się także forma koncertowania, gdyż dużą popularnością cieszyły się koncerty składające się z występów wielu artystów, a nie tak jak wcześniej – tylko jednego. Wraz z pojawieniem się nowoczesnej techniki, pojawiła się możliwość docierania do jeszcze większej ilości społeczeństwa – szybko rozprzestrzeniały się nagrania na płytach gramofonowych i kasetach magnetofonowych. To właśnie dzięki temu wiele grup rockowych w latach 80. mogło odnieść tak ogromny sukces, znajdując naśladowców w całym kraju. Prestiż estrady podnosili młodzi artyści, którym udało się zaistnieć dzięki ważnym krajowym oraz międzynarodowym konkursom, na przykład w Sopocie, Bratysławie czy Dreźnie. W latach 60. powstają także szkoły, które profesjonalnie kształcą młodych artystów, reżyserów, realizatorów dźwięku, powsaje Związek Artystów działających na rzecz estrady.
Zmiany geopolityczne w historii Rosji zapoczątkowały zmiany w funkcjonowaniu estrady. W ostatnich latach powstało wiele telewizyjnych programów wykorzystujących nowoczesną technikę audio-wizualną do osiągnięcia spektakularnych efektów podczas realizacji koncertów. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech obecnej estrady jest jej wielogatunkowość. Nie ma jednego wiodącego gatunku muzycznego, wszystkie style pod względem popularności są mniej więcej sobie równe.
Przez ostatnie 20. lat termin „estrada” występuje już raczej pod pojęciem „show-business”, z naciskiem na słowo „business”. To, co odróżnia estradę początków XXI wieku od estrady sprzed 100 lat, to zmiana w podejściu do jednostki twórczej, do osobowości scenicznej. Kiedyś artysta był najważniejszy, o jego sukcesie stanowiły charakter sztuki, warunki wokalne, umiejętności. Obecnie wszystkie te cechy, z reguły sztucznie wykreowane i zamaskowane przy pomocy techniki, stanowią jedynie środek do osiągnięcia celu – zarabiania pieniędzy.
Estrada jako przemysł rozrywkowy obejmujący działalność kabaretową oraz koncertową, może być rozpowszechniana i popularyzowana na wiele sposobów, a mianowicie poprzez nagrywanie i wydawanie płyt gramofonowych (kaset, płyt CD), poprzez plakaty, promocję w radiu czy telewizji. Pierwsze transmisje radiowe koncertów miały miejsce w Rosji już na początku lat 20. Pierwsza transmisja koncertu w telewizji odbyła się w połowie lat 30. Telewizja ma największy związek z promocją estrady, gdyż może połączyć w sobie radio z teatrem, muzykę z obrazem. Estrada funkcjonuje w telewizji najczęściej jako (re)transmisja koncertu czy przedstawienia, lub jako program przygotowany specjalnie dla jej potrzeb. Telewizja stała się jednym z głównych i bardziej znaczących środków przekazu informacji – nie udało się tego dokonać w kinie, przynajmniej nie na taką skalę.
Jak już wcześniej wspomniałem, najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem estradowym do lat 60. stała się pieśń. Pieśń wokalna to miniatura, która zyskała dużą popularność w praktyce koncertowej. „Na estradzie nierzadko rozstrzyga się walka pomiędzy sceniczną miniaturą, wytworzoną sztucznie przy pomocy płyty, ubioru, świateł, a osobowością, talentem umiejętnościami. Gatunki i formy pieśni są bardzo zróżnicowane; jest to np. romans, ballada, pieśń narodowa, a także istnieją różne sposoby ich wykonywania, np: solo, zespołowo (duety, chóry), itd.
W swojej pracy spróbowałem prześledzić drogę rozwoju rosyjskiej muzyki, pokrótce wyjaśnić powody takich, a nie innych zwrotów w jej historii. Napotkałem oczywiście wiele trudności, związanych przede wszystkim z brakiem materiałów na ten temat. W Polsce właściwie nie ma żadnej pozycji, która opisywałaby rosyjską muzykę popularną wieku XX. W związku z tym sięgnałem do źródeł, poszukując informacji w wydawnictwach rosyjskich: książkach, encyklopediach, leksykonach, biografiach, a także w wielu artykułach prasowych…
–
Michał Bober
—
KONTYNUACJA WKRÓTCE.
—
3 Komentarze
Comments RSS TrackBack Identifier URI
MUZYKA ROSYJSKA | Portal o współczesnej muzyce rosyjskiej | 
proszę sprawdzić pocztę :-)
Dzień dobry!
Na początek chciałbym pochwalic Pańską stronę o muzyce rosyjskiej. Jest rewelacyjna! Właściwie jedyna i rzetelna taka strona w polskim internecie. Stąd moje uznanie.
A jesli chodzi o meritum sprawy to poszukuje trzytomowego zbioru „Русская советская эстрада .Очерки истори”.
Czy wie Pan czy można gdzies dostać ten zbiór w naszym kraju w jakiejs ksiegarni? I czy w ogóle jest dostępna w naszym kraju? Bardzo proszę o odpowiedź na moj adres: peiter22@gmail.com, gdyż potrzebuje na studia na zajęcia. Będę bardzo wdzięczny.
Witam,
Zanteresował mnie Pański wpis o estradzie rosyjskiej. Sama zawodowo zajmuję się naszą rodzimą estradą, ale… Słyszałam kiedyś, że w ZSRR ukazało się niegdyś trzytomowe dzieło pt. mniej więcej: „Rosyjska i radziecka estrada. Zarys historii”. Tytuł znam o tyle o ile, wiem że był „bukwami” i sformułowany po rosyjsku. A ja po rosyjsku przeczytam, ale już nie napiszę, ani nie znajdę w fiszkach bibliotecznych. Moze spotkał się Pan z tym wydawnictwem, zna jego tytuł i ew. miejsce występowania w Polsce? Będę wdzięczna za e -mail (santor@onet.eu).
Pozdrawiam
A.